europa algemeen
Europese asieltop in Tampere, oktober 1999

De Europese veiligheid, oktober 1999

Europees asiel- en immigratiebeleid

Europese aanscherping artikel 140

Het verdrag van Amsterdam


Rammelen aan de poort


Over de grens - Het Nederlans vreemdelingenbeleid, ingebed in het Europese



europa landen
Drie jaar Sans-papierbeweging, oktober 1999

Belgen in verzet, oktober 1998


Duitsland, oktober 1998


Oekraïne, oktober 1998


Hongarije


Roemenie


Polen, een nieuwe muur


Sans-papier, uit de schaduw komen


Zweden


Frankrijk


Belgie


Duitsland


Duitsland

Duitsland heeft de afgelopen jaren hard gewerkt aan de sluiting van haar oostgrenzen. Het gevolg is dat het vluchtelingen steeds meer moeite kost om die grenzen te overschrijden en dit bovendien steeds gevaarlijker wordt. Uit protest tegen deze ontwikkelingen vond in juli een actieweek plaats aan de Duitse oostgrens. In diezelfde week kwamen zeven vluchtelingen om het leven toen de bus waarin zij zaten na een kilometerslange achtervolging door Duitse grenspolitie tegen een boom reed.

De oostgrens van Duitsland is tevens een EU-buitengrens. Sinds de val van de muur worden kosten noch moeite gespaard de grens hermetisch af te sluiten. Ondertussen werken er nu ruim tienduizend grensbewakers, en zijn er nog eens duizenden in opleiding. Het grootste deel van deze bewakers werkt voor de Bundesgrenzschutz (BGS), die is uitgerust met uiterst moderne apparatuur: infraroodapparatuur, helikopters, kooldioxidemeters. Alle technische middelen worden ingezet bij het opsporen van mensen die illegaal de grens oversteken.

Grensbewaking

De oostgrens van Duitsland ziet er anders uit dat menigeen zich voorstelt. Prikkeldraad en betonnen muren zijn er niet te zien. De grens met Polen en Tsjechië wordt grotendeels gevormd door rivieren. Grensbewaking is op het eerste gezicht nauwelijks aanwezig. Die is er echter wel degelijk en lijkt geheel geïntegreerd in het dagelijks leven in de grensstreek. Niemand kijkt meer op van BGS-bussen op onverharde wegen tussen de weilanden, en aan het geluid van helikopters diep in de nacht is iedereen al lang gewend. De BGS is uitgegroeid tot één van de grootste werkgevers in de grensstreek. De
nemen in de streek. Geen enkele taxichauffeur was bereid hem mee te nemen. De journalist nam uiteindelijk plaats in een taxi en weigerde deze te verlaten: hij wilde vervoerd worden en zou daar gewoon voor betalen, dus wat was nu eigenlijk het probleem? De taxichauffeur had geen ander keuze dan te gaan rijden, maar waarschuwde via zijn mobilofoon wel de BGS die de taxi vervolgens aanhield. Na controle kon de rit vervolgd worden.

Actiekamp

Uit protest tegen de ontwikkelingen aan de oostgrens werd vanuit de campagne `kein mensch ist illegal' een actieweek gepland. Deze had plaats in de laatste week van 26 juli tot 2 augustus. Het actiekamp bevond zich vlakbij de Poolse en Tsjechiese grens nabij Rothenburg, niet ver van de grensplaats Görlitz. Deze steden liggen in de deelstaat Sachsen die vrij recent nog even wereldnieuws werd toen bij deelstaatverkiezingen extreem-rechts 14 procent van de uitgebrachte stemmen vergaarde. Voorafgaand aan het kamp bleek het erg moeilijk om landeigenaren bereid te vinden hun land te laten gebruiken om de tenten op te slaan. Van de zijde van de overheid werd alles op alles gezet om het kamp niet door te laten
BGS prijst de goede verstandhouding met de plaatselijke bevolking en laat voortdurend weten dat deze voorbeeldig meewerkt met de opsporing: volgens de BGS is tussen de 70 en 80 procent van alle aanhoudingen het gevolg van `tips' van de bevolking. Daartoe heeft de BGS een telefoonnummer geopend, officieel om informatie te verkrijgen over haar werk, maar in praktijk vooral gebruikt als kliklijn. De bevoegdheden van de BGS zijn erg ruim, en niet alleen aan de grens: zo kan de BGS optreden op alle spoorwegstations in Duitsland.

Sommige bewoners in de grensstreek hebben wel degelijk last van de BGS-activiteiten. Zo wordt door de BGS hard opgetreden tegen taxichauffeurs in de grensregio. Een aantal van hen heeft zware straffen gekregen voor het `smokkelen' van `illegalen' vanaf de Duitse zijde van de grens richting het westen. In de gemeente Zittau-Löbau lopen momenteel 36 onderzoeken tegen 22 (van in totaal 73) taxichauffeurs. De eersten zijn inmiddels veroordeeld tot onvoorwaardelijke straffen tussen anderhalf en twee en half jaar. De veroordeling van de taxichauffeurs heeft er toe geleid dat zij bijna geen zwarte passagiers meer meenemen. Om de proef op de som te nemen besloot een zwarte journalist te proberen een taxi te gaan. De weerstand tegen het kamp was ook gevoed door een actiekamp van vrouwen en lesbiennes, die begin juli in dezelfde streek de tenten hadden opgeslagen. Tegen de vrouwen was vanuit de overheid een ware hetze ontketend, vooral nadat op muren in Görlitz leuzen waren aangebracht. Verbieden van de actieweek kon echter niet, dus werd geprobeerd degene die zijn land ter beschikking had gesteld onder druk te zetten. Gelukkig was er een contract afgesloten door de man en de organisatoren van het kamp, en kon hij niet meer onder het contract uit. Het kamp ging van start met een 36 uur durende rave op het kampterrein. Meer dan duizend mensen uit Duitsland, Polen en Tsjechië bezochten het feest.

Nieuwe grensovergangen

Er was door de organisatie gekozen voor acties die ludiek van aard waren en niet tot onnodige ergernis van de plaatselijke bevolking zouden leiden.
Op maandagochtend werd begonnen met het verspreiden van twintigduizend speciaal voor de actieweek gemaakte informatiekranten in Görlitz en omgeving. De krant bevatte artikelen over het waarom van de actieweek, achtergrondartikelen en een bijdrage over hoe het anders kan: niet klikken, maar daadwerkelijke hulp bij vluchten. Tevens werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om stickers te plakken met teksten tegen de BGS. Een voorbeeld: `Talkline - dag en nacht bereikbaar, 01805-319320, attractieve gesprekspartners verheugen zich op jouw telefoontje (1,24 pm)'. Het nummer is het eerder genoemde klik-informatienummer van de BGS. `s Middags vertrokken ruim tweehonderd demonstranten per auto van het kamp naar Görlitz, onder aanvoering van een geluidswagen met daarop Italiaanse dj's. Onderweg veel bemoedigende reacties van de bevolking: duimen omhoog, applaus, en slechts af en toe een blik van afkeuring. Vervolgens ging het te voet verder door de stad. De demonstratie werd besloten met een bijeenkomst op een plein in het centrum. Daar werd onder het motto `Jump over the border' een demonstratie gegeven door Duitslands populairste basketballer, Henning Harnisch. Presentatie van dit deel was in handen van Jurgen Kuttner, een niet veel minder populaire radioverslaggever uit Berlijn. Terwijl de bijeenkomst op het plein bezig was, slaagden een aantal vrouwen er in vlakbij de grensovergang in Görlitz spandoeken tegen de jacht op vluchtelingen in de grensstreek. Ondanks pogingen van de massaal uitgerukte BGS de vrouwen te arresteren lukte het hen weg te komen.

De dinsdag begon met een persconferentie naar aanleiding van de berichten dat er drie nieuwe grensovergangen zouden worden geopend. Na de bijeenkomst vertrok de pers naar de dichtstbijzijnde plek voor een nieuwe grensovergang. Daar was kort daarvoor een ferrydienst geopend. Het vlot voer drie keer heen en weer over de Neisse, tot Poolse grensbewakers besloten de touwen waarmee het vlot heen en weer getrokken werd door te snijden. Ondertussen werd ter plekke een persconferentie gegeven over het waarom van het kamp. De persconferentie kreeg een onwerkelijk karakter door de verschijning van veel BGS'ers met honden. Het humeur van de heren van de BGS werd er niet beter op toen zij, door de aanwezigheid van de pers, niet zomaar op konden treden en ook nog eens uitgebreid gefotografeerd werden door demonstranten. Ook nu had de BGS het voornemen mensen te arresteren: zij waren op zoek naar de mensen die op het vlot heen en weer waren gevaren, omdat deze daarmee illegaal de grens over waren gestoken. Niemand werd gearresteerd. Arrestaties werden wel verricht door de Poolse grensbewaking, een stuk stroomopwaarts. Daar ontdekten de Poolse bewakers dat er een verbinding met een kabelbaan was aangelegd. De eerste twee demonstranten die de oversteek waagden werden wegens illegale grensoverschrijding aangehouden, maar na een paar uur weer vrijgelaten.

Lokale betrokkenheid

`s Avonds was er in Görlitz een informatie- en discussieavond, waarvoor ook de plaatselijke bevolking was uitgenodigd. De informatie-avond werd voornamelijk bezocht door deelnemers aan het actiekamp. Het kwam zodoende niet tot een werkelijke discussie over hoe je als bewoner in de grensstreek omgaat met wat er zich afspeelt. De mensen uit de omgeving die aanwezig waren maakten duidelijk dat het niet eenvoudig is om je met kritiek staande te houden. Wel werd bezwaar gemaakt tegen de manier waarop kritiek vanuit voornamelijk het westerse deel van Duitsland wordt geuit: de nadruk daarbij ligt soms te veel op de medewerking die plaatselijke bevolking zou bieden bij de speurtochten van de BGS. Gesteld werd dat het ten eerste nog maar de vraag is of dat zo is, aangezien het de BGS zelf is die zegt dat dat het geval is. Ten tweede is het de vraag of, indien dit zo zou zijn, het een exclusief oost-Duits fenomeen betreft en of dit in de rest van Duitsland ondertussen zoveel anders is. Bovendien worden niet alleen vluchtelingen het slachtoffers van dit klik-gedrag, maar bijvoorbeeld ook mensen met een uitkering.Het gedrag van mensen moet daarom in een breder kader ter discussie worden gesteld, zo werd opgemerkt.. Op vrijdag boden de actievoerders een trimbaan aan aan de lokale bevolking. De trimbaan kan gebruikt worden voor trainingen, zodat de bevolking de hulp aan vluchtelingen kan verbeteren en lastige hindernissen daarbij (voornamelijk voor rekening van de BGS) kan overwinnen. Het actiekamp werd afgesloten met een roeiwedstrijd op de Neisse. Omdat de BGS verwachtte dat de wedstrijd plaats zou hebben in Görlitz werd besloten uit te wijken naar Bad Muskau, een stuk noordelijker. Ook daar bijval van de plaatselijke bevolking voor de roeiers en de mensen die met drijvende letters de leus `kein mensch ist illegal' vormen. De te laat gearriveerde BGS probeerde mensen die in de rivier zwommen te arresteren wegens illegale grensoverschrijding, maar opnieuw lukte dat niet.

Al met al kan gesteld worden dat de acties leuk waren, maar dat het moeilijk bleek te zijn mensen uit de regio daadwerkelijk te bereiken gedurende de actieweek. Positief was wel dat er voorafgaande aan de actieweek veel contacten zijn gelegd met regionale antifascisme-groepen. Actieweken als deze zijn nodig om de aandacht van mensen te vestigen op de dagelijkse gang van zaken rond de oostgrens en lokale initiatieven te stimuleren. De noodzaak daarvan werd nog tijdens de actieweek op dramatische wijze duidelijk door een ongeval waarbij zeven vluchtelingen uit Kosovo om het leven kwamen.

Dodelijke mensenjacht

In de nacht van woensdag op donderdag 30 juli krijgt de BGS - naar eigen zeggen getipt dat er illegalen de grens over zouden steken - een zwaarbeladen transportbusje met geblindeerde ramen in het vizier. De bus is vanuit Tsjechië Duitsland binnen gekomen. Een BGS-bus haalt het voertuig in en `vangt de bus op', tien kilometer achter de grens. Volgens de BGS probeert de chauffeur van het busje de daar opgeworpen BGS-versperring te ontwijken, waarbij hij de macht over het stuur verliest en honderd meter achter de versperring tegen een boom rijdt. De BGS benadrukt dat er geen achtervolging heeft plaatsgevonden. Het ongeluk doet denken aan een ongeluk in juni in de deelstaat Beieren, waar 32 vluchtelingen gewond raken als hun bus op een wegversperring botst. Deze keer loopt het ongeluk echter slechter af. Bij de bus aangekomen ontdekt de BGS dat zeven inzittenden op slag verongelukt zijn; 21 inzittenden zijn zwaar gewond. Het busje vervoerde 27 vluchtelingen uit Kosovo. Dit is de officiële lezing van het ongeluk, zoals die op donderdagmiddag tijdens een persconferentie door de BGS wereldkundig wordt gemaakt. Op die persconferentie benadrukt de BGS dat het ongeluk te wijten is aan dechauffeur, die dood door schuld ten laste wordt gelegd. "Het ongeluk wijst op een nieuwe stap in de agressieve criminaliteit van mensensmokkelaars", zo laat BGS-voorlichter Amler weten. Avondkranten begrijpen de uitlating goed en schrijven over `brute smokkelaars' en `criminele schending van onze grenzen'. De burgermeester van het nabijgelegen Freiberg stelt dat `rekening gehouden moet worden met de behoefte aan veiligheid bij de bevolking'. De regionale BGS-chef laat nog weten dat bescherming van de grenzen een noodzakelijke dagelijkse praktijk is, waarbij wel eens een ongeluk kan gebeuren. Bij 5000 eerdere `optredens' van de BGS, met twee doden, in het eerste half jaar van 1998 is in deze regio weinig gebeurd, zo stelt de chef.

De vraag dringt zich op waarom de BGS de bus niet aan de grens heeft tegengehouden, als zij was getipt over de komst van de bus. Het ongeluk is gebeurd in Weissenborn. Dat plaatsje ligt 26 kilometer achter de grens. Dit kan niet anders betekenen dan dat de bus vanaf de wegversperring (volgens de BGS tien kilometer achter de grens) gedurende 16 kilometer is opgejaagd door de BGS. Remsporen van een tweede auto op de plaats van het ongeluk wijzen hier ook op. Uit verklaringen van overlevenden blijkt dat hun bus langdurig is achtervolgd op zeer kleine afstand. De bestuurder heeft dit gemerkt en de snelheid waarmee hij reed verhoogd. Pogingen van de vluchtelingen om met klopsignalen de bestuurder langzamer te laten rijden halen niets uit. Als de bus te pletter rijdt, zijn direct geüniformeerden aanwezig. De BGS weigert verder op het gebeuren in te gaan en houdt vast aan haar eigen (rammelende) versie.

Deporteren tot iedere prijs

Wie mocht denken dat de overheid na een dergelijke tragedie een wat humanere houding aanneemt komt al snel bedrogen uit.

De BGS weigert een asielverzoek van de gewonde Albanezen in behandeling te nemen. Nadat een eerste medische behandeling heeft plaatsgevonden, worden de gewonden urenlang door de BGS verhoord en vervolgens gedwongen een verklaring te ondertekenen. De verhoren gaan niet over hun vluchtmotieven, maar enkel over de manier waarop zij gevlucht zijn. De BGS verklaart evenwel op een persconferentie dat verhoren met betrekking tot het asielverzoek niet kunnen beginnen vanwege de gezondheidstoestand van de gewonden. Een advocate die probeert in allerijl een aantal gewonden te bezoeken en ervoor te zorgen dat zij een asielverzoek kunnen indienen, krijgt van leden van de BGS te horen dat dat niet bij hun kan: zij zorgen immers alleen voor de bewaking van de Kosovo-Albanezen. De BGS zorgt er vervolgens voor dat er een bezoekverbod voor de gewonden wordt afgekondigd. De directie van het ziekenhuis in Freiberg, waar de meeste gewonden verblijven, verleent zonder morren haar medewerking aan het verbod. Familieleden, vrienden, bezoekgroepen en advocaat worden niet toegelaten.

Al na enkele dagen wordt duidelijk dat de Duitse overheid alles op alles zet om de gewonde vluchtelingen uit te zetten. Twee van de gewonden worden kort na het ongeluk uitgezet. Zij zijn er nog zo slecht aan toe dat Tsjechische grensbewakers weigeren de twee tot Tsjechië toe te laten. De gewonde vluchtelingen worden vervolgens opgesloten in een BGS-detentiecentrum in de buurt van de grens. De Tsjechische autoriteiten laten in een officiële verklaringen weten dat zij de gewonden om humanitaire redenen niet zullen terugnemen. Dit ondanks het bestaan van een algemene terugname-overeenkomst tussen Duitsland en Tsjechië, die het Tsjechië verplicht vluchtelingen die via haar grondgebied Duitsland inreizen terug te nemen. Toch slaagt de BGS er in om de twee vluchtelingen enkele dagen later zelf de grens over te brengen en in Tsjechië te dumpen.

Ondertussen zijn de overige gewonden allemaal in bewaring gesteld en worden één voor één overgebracht naar gevangenisziekenhuizen. De grondslag voor de detentie is uiterst dubieus. Ondanks het feit dat alle gewonden fracturen en inwendige verwondingen hebben, worden ze gedetineerd op grond van `gevaar voor onttrekking aan de uitzetting'. Op 13 augustus roept ProAsyl, een soort Vluchtelingenwerk, de Duitse regering op om de isolatiemaatregelen tegen de dan nog 16 gedetineerde gewonden op te heffen: nog steeds is contact met hen bijna onmogelijk. Tevens eist ProAsyl dat de 16 op humanitaire gronden worden toegelaten tot Duitsland omdat het duidelijk is dat zij gevlucht zijn voor de burgeroorlog in Kosovo, dat terugsturen naar Kosovo niet kan en dat zij tot in Duitsland vreselijke vluchtervaringen achter de rug hebben. Ondertussen lukt het advocaten de eerste gewonden overgeplaatst te krijgen naar asielzoekerscentra. Alle asielverzoeken worden echter afgewezen. Voor vijf vluchtelingen bepaalt de rechtbank in Chemnitz dat zij niet uitgezet mogen worden. Voor een andere vluchteling komt de uitspraak dat in ieder geval niet voor 15 september mag worden uitgezet. Opnieuw laat de Duitse overheid zien waartoe zij bereid is: op 11 september wordt de betreffende vluchteling over de grens met Tsjechië gezet op grond van het feit dat zijn asielverzoek is afgewezen en er een terugname-overeenkomst bestaat. Ook deze man, die niet zonder pijn kan bewegen, is op Tsjechisch grondgebied afgezet en aan zijn lot over gelaten. De advocaat van de man heeft een strafklacht tegen de BGS ingediend. In de eerste week van oktober verlaat de laatste gewonde het ziekenhuis. Ondertussen hebben de resterende vluchtelingen van de groep het verstandige besluit genomen onder te duiken. Over hoeveel mensen het gaat is nog niet duidelijk: de schimmige handelswijze van de BGS zorgt ervoor dat niet met zekerheid gezegd kan worden hoeveel gewonde vluchtelingen ondertussen zijn uitgezet.

Het ongeluk zelf en de daarop volgende behandeling van de vluchtelingen door de Duitse overheid maken duidelijk welke prijs het afsluiten van Europa vraagt. Die prijs wordt allereerst betaald door de vluchtelingen zelf. De vraag is echter ook welke vraag Europa zelf betaalt voor de mensverachtende praktijken aan haar buitengrenzen en de apathie waarmee binnen Europa op deze praktijken reageert.

Sjoerd Bosch

zoekarchiefdiscussiereageerhomeenglish