Darwan Singh Negi (spreek uit Neggie), klein van stuk, slank en
energiek is zichtbaar trots als hij me rondleidt op de proefboerderij van de
organisatie Navdanya in het dorpje Ramgarh, vijftien kilometer van
Dera Dun, 250 kilometer ten noordoosten van New Delhi. Hij heeft alle
reden om trots te zijn. Pas zeven jaar geleden is Navdanya begonnen met deze
boerderij. Daarvoor stonden hier alleen eucalyptusbomen die de bodem veel
schade toebrengen omdat de bladeren een scherpe olie bevatten. Nu is het
een biologische boerderij waar vele soorten rijst, tarwe, groente en
geurige kruiden groeien. De tarweopbrengst is ondertussen verdrievoudigd;
wel een teken dat de bodem zich goed hersteld heeft. Het meest sta ik nog
te kijken van het suikerriet dat hier droog verbouwd wordt. Ik wist niet
beter dan dat suikkerriet enorme hoevelheden water verslindt.

De omvang van de boerderij is vijf hectare. Op de grotere stukken
grond verbouwt Navdanya graan voor de verkoop en voor de vele gasten die de
boerderij bezoeken en een heerlijke maaltijd voorgeschoteld krijgen.
Verder zijn er nog een heel stel kleinere lapjes grond, waar de
organisatie speciale graansoorten vermeerdert. Want Navdanya, wat 'negen
zaden' betekent, is eigenlijk een beweging die zich inzet voor het behoud
van inheemse landbouwgewassen. In een apart gebouwtje bewaart ze hier 360
rijst- en twintig tarwesoorten. Navdanya werkt samen met twintig
zaadbanken in zeven Indiase deelstaten, die gezamenlijk over meer dan 1500
soorten rijst beschikken en verder over honderden soorten gierst, gewassen
met oliehoudende zaden (zoals de monsterdplant), peulvruchten en andere
groenten.

Zaadbanken op de velden

Navdanya moedigt dorpsbewoners aan zelf zaadbanken aan te
leggen.Behalve 'ex situ' zaadbanken (een gebouwtje of kamer met blikken, potten of
kalebassen met allerlei soorten zaad) bevordert zij ook 'in situ'
zaadbanken, buiten op de velden. Dat gaat zo: een goedgeschoolde
co-ordinator van de organisatie ziet bij een boer bijvoorbeeld een
rijstsoort staan die niet aangetast is door de schimmel, waar de hele
omgeving last van heeft. Zij koopt een gedeelte van de oogst op. Op de
proefboerderij zaait een mederwerker van Navdanya die rijst in, houdt de
groei goed in de gaten en bekijkt de opbrengst nauwkeurig. Als de rijst
aan de verwachtingen voldoet schenken verschillende co-ordinatoren wat van
deze rijst aan boeren waarvan zij het idee hebben dat zij wat aan deze
soort hebben. De boeren krijgen het zaad gratis, op voorwaarde dat zij
eenzelfde hoeveelheid het jaar daarop aan twee boeren schenken die daar
naar hun inzicht het meest voor in aanmerking komen. Zo herintroduceert
Navdanya in samenwerking met de boeren een nieuwe, maar eigenlijk oude,
soort.

De proefboerderij beschikt ook over een paar grote velden waar
Navdanya opzettelijk niet biologisch werkt. De grond is precies hetzelfde en
het microklimaat ook, alleen de teeltwijze is anders. Zo kan de
organisatie een goede vergelijking maken van kosten en opbrengsten van de
verschillende manieren van produceren. Want de tweede doelstelling
van Navdanya is de herinvoering van biologische, chemieloze en
waterzuinige landbouw. Beschikbaarheid van de juiste zaden is daarvoor onmisbaar, maar
er komt veel meer bij kijken: compostering (Negi toont me een schuur met
vermicultuur: grote bakken waar wormen een mengsel van stalmest en gras in
anderhalve maand omzetten tot een prima meststof), groenbemesting (een
speciaal gewas dat boeren na de oogst inzaaien en later onderploegen om de
bodem voedzamer en luchtiger te maken en het vocht beter vast te laten
houden), het oogsten van regenwater (de proefboerderij beschikt over drie
grote opslagtanks om het regenwater van de daken van de verschillende
gebouwen op te kunnen vangen), vruchtwisseling, gemengde teelt
(verschillende gewassen die elkaar 'helpen' door elkaar heen op 1 veld),
behandeling van planteziekten met extracten van speciale zelfverbouwde
kruiden of van bladeren van de neemboom [1], het tegengaan van
insektenplagen door insektenwerende bloemen te planten (in India hebben ze
afrikaantjes van 75 centimeter hoog) en door de omgeving uitnodigend voor
insektenetende vogels te maken.

Verspreiding van de kennis

Op de proefboerderij geven ervaren boerinnen en andere deskundigen
geregeld trainingen aan boeren uit de omgeving en een paar keer per
jaar aan boeren uit heel India. Negi: "Het gaat dan om boeren die Navdanya en
haar zusterorganisaties zelf uitgekozen hebben, omdat ze zo
ge-interesseerd zijn. Onze organisatie betaalt de reiskosten voor de
boeren en ze krijgen hier gratis eten en onderdak. Ze vertellen elkaar
welke oplossingen ze hebben voor alerlei verschillende problemen. Na een
tijdje zijn ze laaiend enthousiast, omdat ze zoveel nieuwe idee-en
krijgen. Iedere streek in India heeft weer andere gewoonten. Er is zo
ontzettend veel kennis bij de boeren!"

Navdanya heeft in verschillende deelstaten een goedgeschoolde
co-ordinator, in de districten contactpersonen en in zoveel mogelijk
dorpen een vrijwilligster: een enthousiaste boerin die gratis voor de
organisatie werkt. Als Negi maar enigszins de gelegenheid heeft bezoekt
hij enkele van 'zijn' 65 dorpen en spreekt dan op 1 dag met tientallen
boeren. Als Navdanya in een dorp een begin wil maken, nodigt de
co-ordinator de boeren uit voor een bijeenkomst. Negi: "We leggen dan uit
welke ziekten kunstmest en bestrijdingsmiddelen veroorzaken. Want deze
komen na een tijdje in het grondwater en zodoende ook in het drinkwater
van de boerenfamilies terecht. We benadrukken dat het water het
gemeenschappelijk eigendom is van het dorp en dat je het recht daarop
nooit moet verkopen aan een bedrijf. Daarna beginnen we over landbouw
zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Het omschakelen duurt ongeveer
zeven jaar, afhankelijk van hoeveel kunstmest een boer gebruikt. Wij
proberen die periode te bekorten tot drie jaar. In de overgangsperiode,
totdat de bodem zich weer helemaal hersteld heeft, blijven de opbrengsten
achter en dan is zeven jaar lang voor een boer."

Behalve voor boerinnen organiseert Navdanya op haar boerderij ook
trainingen voor NGO's. Vele organisaties werken ondertussen in
dezelfde richting. Zij maken graag gebruik van de zaden, het onderzoek, de
kennis, de contacten en de publicaties van Navdanya [2+].

Afzet

In het Westen, waar arbeid duur is, zijn de de biologische
landbouwprodukten duurder dan de gangbare. Maar in het Zuiden, waar
de arbeid goedkoper is en de bodem kwetsbaarder, is juist chemielandbouw
duurder. Waarom zijn Indiase boeren dan toch in grote getale hierop
overgegaan? Negi: "Je moet bedenken dat hier meer dan de helft van de
boeren ongeletterd is. In de zestiger en zeventiger jaren promootte de
overheid de 'moderne landbouw'. Boeren kregen enige tijd gratis nieuwe
zaden, kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Ook op de tv zagen boeren de
nieuwe landbouw aangeprezen. Inderdaad waren de oogsten overvloediger.
Maar na zo'n tien jaar werden de opbrengsten lager. Ook de kwaliteit bleek
achteruit gegaan te zijn: zowel de smaak als de houdbaarheid waren minder.
En dat betekent dat een boer minder geld krijgt. Hij is gedwongen zijn
oogst eerder dan gewoonlijk te verkopen, als de prijs nog gering is. Want
direkt na de oogst is de prijs het laagst en later gaat die klimmen. Maar
als een boer na jaren merkt dat hij met chemielandbouw minder goed uit is,
zit hij vast. Want hij beschikt niet meer over zaad van de traditionele
soorten die het goed doen zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen."

Als zoveel boeren overschakelen op biologische streekgewassen, zou je dan
niet een te groot aanbod krijgen, zodat de prijzen gaan zakken? Negi:
"Navdanya helpt ook met de afzet van de produkten. Hier op de
proefboerderij verkopen we van alles. In Delhi hebben we een winkel. We
hebben daar in de stad drieduizend afnemers. Nee, op dit moment is de
afzet geen probleem. Ook in de toekomst zal het wel lukken. Er was pas een
nieuwsbericht van de deelstaatregering waarin zij vol trots vermeldde dat
een speciale gierstsoort van hier zo gewild is in Japan voor babyvoeding.
Navdanya werd in het bericht niet genoemd, hoewel zij in 1993 onderzoek
deed naar deze gierst en toen al tot de conclusie kwam dat deze zeer
geschikt is voor babyvoeding. Maar dat geeft niet. Het zal de Indi- ers
zeker aan het denken zetten, als ze horen dat Japanners 'hun' gierst zo
graag willen hebben." Daar komt bij dat de verkoop van voedsel in India
niet in handen is van grote supermarktketens en dat Indi-ers over het
algemeen erg op smaak en kwaliteit van hun voedsel letten.

Navdanya houdt zich ook bezig met gezondheid door studie te maken
naar de voedzaamheid en gehaltes aan mineralen en vitamines van traditionele
granen, groenten en fruit en door bijbehorende traditionele gerechten en
dranken via receptenboekjes te promoten. Ook is zij intensief bezig met
geneeskrachtige kruiden. Op middelbare scholen geven medewerkers van
Navdanya les over milieuzaken. Negi: "We selecteren dan meteen jongeren
die erg ge-intereseerd zijn. Die gaan dan naar dorpen om ouderen te
ondervragen naar geneeskrachtige kruiden en traditionele voedselgewassen.
Ze maken dan herbaria, in feite lokale biodiversiteits-overzichten.
Schooldirecteuren vinden dit prima, want de scholieren leren hier veel
van. En zijzelf zijn enthousiast."

In actie

Navdanya is in 1987 gesticht door Vandana Shiva, de bekende felle
Indiase activiste tegen de WTO-landbouwpolitiek. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat deze organisatie een hele serie gedegen publikaties uitgebracht
heeft over de uitermate negatieve effecten nu al van de
handelsliberalisering van landbouwprodukten voor boeren. [3+] Ook heeftzij verschillende
campagnes gelanceerd: de Jaiv Panchayat voor een levende democratie; de
Lok Swaraj voor volkssouvereiniteit over de natuurlijke hulpbronnen
(grond, water en zaden) en voor het recht van iedereen op
basisvoorzieningen als voedsel; de Anna Swaraj voor een gedecentraliseerd,
democratisch en duurzaam voedselsysteem; en de Jal Swaraj tegen
privatisering en commercialisering van water. Navdanya verzet zich fel
tegen genetische manipulatie en voerde eind negentiger jaren actie voor
het vertrek van gentech multinational Monsanto, onder het motto 'Quit
India', hetzelfde motto wat Gandhi gebruikte tegen de Engelse koloniale
heersers. Ook vocht zij met succes tegen patentering van basmati- rijst en
neem-produkten door Amerikaanse bedrijven. Op dit moment verzet zij zich
tegen patentering van een bepaalde tarwesoort met een Indiase achtergrond
door Monsanto. Landbouwgewassen kunnen volgens Navdanya nooit een
'uitvinding' zijn van een firma, maar zijn het resultaat van duizenden
jaren boerenwerk van telen, selecteren en kruisen. Ze zijn het gezamenlijk
eigendom van alle boeren van de wereld.

Optimistsch

Navdanya groeit enorm snel. In de deelstaat Uttarachal, waar Negi
co-ordinator is, telt zij 20.000 leden. "En dat in zes jaar! Iedere
maand komen er meer bij. Want boeren zien dat de smaak en de houdbaarheid
en zodoende de prijs beter is en dat de kosten lager zijn. Als ik in
mijn eigen gebied kijk dan is de landbouw in 35 van de 65 dorpen volledig
biologisch. Ik schat dat in heel India op dit moment veertig tot
vijftig procent van alle boeren in India nu al biologisch boert of daar
serieus over denkt. [4+] Dat hangt wel van de streek af, of er organisaties
bezig zijn die biologische landbouw bevorderen. Maar op welke bijeenkomst
je ook komt, iedereen praat nu over biologisch boeren. Uiteindelijk, laat
zeggen over zo'n 20 jaar, zullen praktisch alle boeren biologisch werken.
Ook de grote."

Grote boeren moeten dan wel meer mensen in dienst nemen voor het
wieden. Is het voor hen niet eenvoudiger om te spuiten? Negi: "De kruiden en
grassen die de vrouwen uit het gewas weghalen zijn groente voor hun
gezinen en groenvoer voor de dieren. Als je alle kosten en
opbrengsten van het wieden op een rijtje zet is wieden ongeveer even duur als
spuiten. Maar je moet wel even goed nadenken over wanneer het onkruid
opschiet Bijvoorbeeld vlak na het begin van de regenperiode. Vlak daarvoor
moet je dus ploegen, dan dood je een heleboel onkruid. Het gedeelte wat
daarna toch nog wel opkomt, is zo klein dat het vrij snel te verwijderen
is."

Als ik Negi tenslotte rechtstreeks vraag of hij optimistisch is,
antwoordt hij met een hartgrondig "Ja!" De enorme problemen waar de boeren nu
mee kampen, vooral de lage prijzen door goedkope importen en de hoge
produktiekosten, ziet hij zeker niet over het hoofd. Maar: "Met
biologisch boeren kunnen we veel oplossen."

******
Voorlopige versie - 11 december 2003 - reacties naar jpsmit@xs4all.nl

Noten
1. Neem in Medicine; Engelstalig artikel in een Hindi tijdschrift met de
titel die ongeveer betekent: Village Development Candle. Artikel met
tientallen korte recepten voor het vervaardigen van medicijnen, tandpasta
en bestrijdingsmiddelen 2+. Bijvoorbeeld: = Folk Rice Varieties of West
Bengal - agronomic and morphological characteristics; Debal Deb; Research
Foundation for Science, Technology and Ecology; New Delhi, 2000. Prijs in
India: 2 euro. Beschrijving van 141 inheemse soorten rijst. = Nature's
Harvest - rejuvenating biodiversity in Doon Valley; Vandana Shiva en Vinod
Kumar Bhatt; Navdanya; Dehradun, februari 2002. Een prachtig boek met
beschrijvingen, pentekeningen en kleurenfoto's van honderden inheemse
gewassen. Prijs in India: 5 euro. = Nature's Pharmacopoeia - medicinal
plant diversity in Doon Valley; Navdanya. Prijs in India: 5 euro. Een
zelfde soort boek als dat hierboven, maar dan over geneeskrachtige
planten. = Pana - India's indigenous cold drinks; Navdanya; New Delhi;
1999. Leuk vormgegeven receptenboekje. Prijs in India: ongeveer een euro.
= Diversity: The Hindustan Way (vol. I) - an ecological history of food
and farming in India; Navdanya. Prijs in India: 10 euro. Dikke pil met
practige beschrijving van allerlei traditionele landbouwtechnieken = The
Radiant Raindrops of Rajasthan; Anupam Mishra; Research Foundation for
Science, Technology and Ecology; New Delhi. Prijs in India: 3 euro.
Po-etische beschrijving van traditionele vormen van wateroogsten in
woestijngebieden. 3+. Bijvoorbeeld: = The Mirage of Market Acces - how
globalisation is destroying farmers lives and livelihoods; Vandana Shiva,
Afsar H. Jafri en Kunwar Jalees; Navdanya/Research Foundation for Science,
Technology and Ecology; New Delhi, september 2003. Prijs in India: 2 euro.
= Ganga - common Heritage or corporate commodity; Van dana Shiva en Kunwar
Jalees; Navdanya/Research Foundation for Science, Technology and Ecology;
New Delhi, 2003. Prijs in India 2 euro. = Biopiracy of Indian Wheat;
Vandana Shiva en Ritu Singh; Navdanya/Research Foundation for Science,
Technology and Ecology; New Delhi, september 2003. Prijs in India ongeveer
1 euro. 4+. Negi heeft het hier over het gedeelte van de boeren dat
biologisch werkt. Hij heeft het niet over de totale landbouwproduktie.
Omdat er nu nog weinig grote boeren zijn die biologisch werken, zal het
gedeelte van de landbouwproductie dat biologisch is een stuk kleiner zijn
dan de veertig, vijftig procent die Negi noemt.

Opmerkingen

= Als je belangstelling hebt voor de boeken van Navdanya, laat het me
weten (jpsmit@xs4all.nl) dan probeer ik een exemplaar voor je mee te nemen
uit India, als ik half februari terug kom naar Nederland. Voor de prijs
hoef je het niet te laten. Zelf bestellen bij Navdanya in Delhi (zie
www.vshiva.net) kan je ook proberen, maar dat kan best lastig worden. =
Voor alle duidelijkheid: het merendeel van het landbouwwerk doen de
boerinnen. In ieder geval het schoonmaken, selekteren en bewaren van het
zaad voor het volgende seizoen. In Navdanya zijn op alle niveaus zowel
mannen als vrouwen werkzaam.